Nasze zachowania zawsze są osadzone w kontekście społecznym, nie są oderwane od sytuacji, nie dzieją się w próżni. Czy wiesz jak obecność innych osób wpływa na ciebie i twoje zachowanie? Co się dzieje gdy wykonujesz jakieś zadanie będąc w grupie z innymi? Poznaj dwa najbardziej popularne mechanizmy, które wpływają na twoje zachowanie. 

Mechanizmy te są przedmiotem zainteresowania psychologii społecznej. Jako jednostki funkcjonujemy w społeczeństwie i to jak się zachowujemy wynika z wielu sytuacji, z którymi mamy do czynienia każdego dnia. Nie jesteśmy wolni od psychospołecznego wpływu z którym spotykamy się na co dzień. Znajomość pewnych mechanizmów może ci pomóc w zrozumieniu przyczyny takiego a nie innego postępowania. Zapraszam do lektury. 

Czy zdarzyło Ci się…

Zatrzymaj się na chwilę i spróbuj sobie przypomnieć sytuację ze swojego życia, w której byłeś w grupie osób i przyszło ci mierzyć się z jakimś zadaniem, może być to sytuacja z pracy. Zastanów się przez chwilę jakie to było zadanie i jak się wtedy zachowałeś, a może nawet uda Ci się przywołać w myślach co mogłeś wtedy czuć. Jakie w twojej ocenie było to zadanie, łatwe czy trudne? Czy obecność grupy bardziej cię stresowała czy raczej ci pomagała? A teraz pytanie, czy wiesz dlaczego tak się działo? 

Czym jest zjawisko facylitacji społecznej, inaczej ułatwiania?

Jeżeli w trakcie wykonywania zadania, które jest dla ciebie proste i zrozumiałe wzrasta twoja skuteczność, działa mechanizm tak zwanej facylitacji społecznej. Jest to mechanizm który powoduje, że obecność innych ułatwia ci wykonanie zadania. Twoje wewnętrzne pobudzenie zwiększa się w wyniku obecności grupy, czego efektem jest lepsze wykonanie zadania. Jednak warunkiem zadziałania tego mechanizmu jest to, czy zadanie jest dla ciebie łatwe i dobrze wyuczone. Wiesz co masz zrobić i nie sprawia ci większego problemu wykonanie danej, znanej już czynności. Zjawisko to zostało opisane przez Normana Triplett’a w jednym z pierwszych eksperymentów psychologii społecznej, w którym to dzieci nawijały żyłkę na kołowrotek, będąc w obecności innych lub samotnie. Te wykonujące zadania w obecności innych były skuteczniejsze. Triplett obserwował również kolarzy, zauważył on taką tendencję występującą, gdy jechali oni sami, czas, w którym pokonywali określony odcinek był dłuższy niż w sytuacji, w której ten sam odcinek pokonaliby w towarzystwie innego zawodnika. 

Natomiast zupełnie inny mechanizm dochodzi do głosu kiedy robisz coś po raz pierwszy i znajdujesz się w otoczeniu innych osób.

Czym jest zjawisko hamowania społecznego? 

Co się dzieje gdy zadanie ma charakter trudny lub jest wykonywane po raz pierwszy? Na to pytanie odpowiedź próbowali znaleźli inni badacze społeczni Pessin i Husband. W swoim eksperymencie prosili badanych o rozwiązywanie zagadek i uczenie się bezsensownych sylab. Tym razem okazało się, że obecność innych powoduje spadek poziomu wykonania danego zadania a wykonywanie go w samotności zwiększa skuteczność. Jak łatwo można zauważyć, hamowanie społeczne jest zjawiskiem odwrotnym. Publika tym razem działa w sposób odwrotny, nie zwiększa efektywności tylko ją osłabia. Tak jak w przypadku facylitacji tak i hamowanie związane jest z poziomem trudności wykonywanego zadania. Nie mówimy tu o zadaniach automatycznych i wyuczonych tylko o nowych, z którymi mamy do czynienia po raz pierwszy. Zgodnie z tym mechanizmem dochodzi do spadku wydajności i zmniejszeniu skuteczności wykonania zadania.

W jaki sposób wyjaśniano te mechanizmy?

Zastanawiano się dlaczego tak się dzieje i co sprawia, że audytorium może raz ułatwiać a raz blokować. Zagadnienia te przyciągnęły wiele uwagi psychologów społecznych od czasów Tripletta, z udziałem wielu czynników przyczynowych, w tym samej obecności, lęku przed oceną, rywalizacji, uwagi i rozproszenia.

Na przykład jednym z badaczy, który podjął próbę wyjaśnienia tych mechanizmów był Robert Zajonc. Wyjaśnił on działanie tych mechanizmów odwołując się do wzrostu pobudzenia (popędu), który jest wywoływany przez obecność innych. Oznacza to, że publika wywołuje stan wewnętrznego napięcia. Zwracał też uwagę na to, że napięcie to może być spowodowane lękiem przed oceną, natomiast prowadzone badania wykluczyły tę zależność. Z kolei inny psycholog Robert Baron wyjaśnił te dwa mechanizmy w oparciu o teorię rozpraszania uwagi. Dowodził, że publika wywołuje dodatkowe rozproszenie uwagi i tym samym zawężenie pola uwagi wykonywanej czynności. Działa to w taki sposób, że pojawienie się innych jest bodźcem który przeszkadza i jest dodatkowym obciążeniem umysłowym dla osoby wykonującej zadanie, tak więc im trudniejsze jest ono tym ciężej je wykonać. Trudniejsze jest skupienie na zadaniu, a jest ono niezbędne przy wykonywaniu czynności nowej, której dopiero się uczymy. Inaczej z rzeczami prostymi, tu nie potrzebujemy nadmiernej uwagi przy wykonywaniu. Te dwa modele wyjaśniają w odmienny sposób działanie mechanizmów facylitacji i hamowania. 

Jak zastosować tę wiedzę w praktyce?

Kiedy spodziewasz się sytuacji w której będziesz miał wykonać jakieś nowe zadanie, na przykład podczas rozmowy o pracę i będą testowane twoje umiejętności praktyczne, to przypomnij sobie o tym mechanizmie. Miej to na uwadze co się może zadziać w takiej sytuacji. Ta wiedza i świadomość zjawisk pozwoli ci na lepsze zrozumienie swojego zachowania i zwrócenie uwagi na emocje, które mogą się pojawić. Dzięki temu będziesz bardziej przygotowany i tym samym lepiej sobie poradzisz z sytuacją w której się znalazłeś. Warto również zwrócić uwagę, że duży wpływ na nasze reakcje mają także różnice indywidualne jednostki (osobowość, temperament), które działają niezależnie od stopnia trudności zadania i należy też brać je pod uwagę, natomiast świadomość działania tych dwóch mechanizmów może okazać się przydatna. 

 

 

Bibliografia:

Wojciszke, B. (2021). Psychologia Społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.